Францыск Скарына, беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар.

Нарадзіўся ў г.Полацку каля 1490 г.

Атрымаў ступень бакалаўра філасофіі ў Кракаўскім універсітэце і,

магчыма, у гэтым жа ўніверсітэце ступень магістра медыцынскіх

навук. Затым ступень доктара “лекарскіх навук” у Падуанскім

універсітэце.

Выдавецкую дзейнасць пачаў у Празе, дзе надрукаваў 23 ілюстраваныя

кнігі Бібліі ў перакладзе на старабеларускую мову.

У пачатку 1520-х гадоў пераехаў у Вільню і заснаваў друкарню. У ёй

надрукаваны «Малая падарожная кніжка» і" Апостал".

Беларускае кнігадрукаванне пачалося адразу на еўрапейскім узроўні.

Рэнесансныя выданні Скарыны вылучаюцца высокай якасцю друку,

характэрнымі мастацкімі, гравюрнымі і арнаментальнымі

аздабленнямі, шрыфтам і іншымі кампанентамі выдавецкай

эстэтыкі і майстэрства. А каментарыі да выданняў былі разлічаны

на ўспрыманне простымі («паспалітымі») людзьмі. У прадмовах

Скарыны прасочваюцца прыметы іншых літаратурных жанраў, якія

пазней атрымалі развіццё ў беларускай літаратуры і пісьменстве.

Кнігі Скарыны зрабілі значны ўплыў на духоўную культуру Беларусі і

Украіны, стымулявалі ўзнікненне кнігадрукавання ў Маскоўскай

дзяржаве, распаўсюджваліся ў шматлікіх рукапісных копіях.

Францыск Скарына – выдатны дзеяч

беларускай культуры 16 стагоддя,

рознабаковая дзейнасць якога мела

агульнаславянскае значэнне.

Першадрукар, заснавальнік

беларускага і ўсходнеславянскага

кнігадрукавання.

Асветнік, мысліцель-гуманіст.

Вучоны.

Пісьменнік, перакладчык.

Мастак-графік.

Доктар філасофіі і медыцыны.

Каралеўскі садоўнік у пражскім

батанічным садзе.

Астраном, складальнік першага

ўсходнеславянскага календара.

Паліглот (ведаў больш за 9 моў).

Чалавек эпохі Адраджэння.

Пачынальнік

Увёў тытульны ліст.

Паставіў нумары старонак.

Змест кніг.

Пісаў прадмовы і пасляслоўі, даваў каментарыі і

тлумачэнні.

Тэкст падзяліў на главы, часткі, надпісаў раздзелы.

Арыгінальны шрыфт (мадэфікаваў паўспаў

беларускіх рукапісаў).

Адрозніваў формы вялікіх і малых літар.

Выкарыстоўваў 2 колеры: чорны і чырвоны.

Усе віды ўпрыгожванняў: ілюстрацыі , застаўкі,

канцоўкі, ініцыялы, арнамент, віньеткі, фігурны

набор тэкстаў.

Асветніцкае значэнне ілюстрацый: аб’яднаў сэнсавы

змест тэксту і гравюры, каб чытач глыбей і паўней

зразумеў Біблію, ясней уявіў герояў, успрыняў змест.

Размясціў уласны партрэт.

Шляхамі

першадрукара

Кракаў

Велізарны горад над Віслай. Гады, праведзеныя тут,

мелі для Францыска Скарыны важнае значэнне. Тут

асветнік засвоіў асновы сямі вольных навук і атрымаў

вышэйшую адукацыю, пазнаёміўся з творамі

антычных аўтараў.

У часы Скарыны, Кракаў быў сталіцай Польскага

каралеўства.

У гэтым горадзе ў 1504 – 1506 гг. вучыўся ў мясцовым

Ягелонскім універсітэце (акадэміі). Пасля сканчэння

яго 14 снежня 1506 г. Ф. Скарыну прысвоена вучоная

ступень бакалаўра вольных мастацтваў.

Капенгаген

Мяркуецца, што паміж 1507 і 1512 годам

Скарына быў сакратаром караля Даніі.

У той час Данія мела актыўныя

палітычныя зносіны з Рэччу

Паспалітай і ВКЛ, таму пры каралі быў

патрэбны чалавек з веданнем

старабеларускай мовы. Пры абароне

доктарскай дысертацыі па медыцыне ў

1512 годзе ў Падуі Скарына названы

сакратаром караля Даніі

Венецыя

Як вядома, Чэшская біблія 1506 года (галоўны

дапаможнік для Скарыны) была надрукавана ў

Венецыі. Лічыцца, што гэтым выданнем актыўна

карыстаўся Францыск Скарына пры перакладзе

біблейскіх кніг.

Для Скарыны гэта тым больш важна, што Венецыя

была першым і, выключаючы Кракаў, амаль што

адзіным горадам, дзе друкаваліся першыя кірылічныя

выданні. Новыя шрыфты з'явіліся намнога назней

(Тыргавіштэнскі, Цэтынскі).

Падуа

У 1512 годзе Ф.Скарына прыбыў у Італію ў праслаўлены

Падуанскі ўніверсітэт, ужо маючы ступень магістра

свабодных навук. Гэту навучальную ўстанову Скарына

выбраў для атрымання ступені доктара медыцыны.

Беднага, але здольнага юнака да экзаменаў дапусцілі. Два

дні ў дыспутах з выдатнымі вучонымі абараняў ён свае

навуковыя тэзісы.

9 лістапада 1512 г. у біскупскім палацы ў прысутнасці

вядомых вучоных Падуанскага ўніверсітэта і высокіх асоб

каталіцкай царквы Скарына быў абвешчаны доктарам у

галіне медыцынскіх навук.

Гэта была знамянальная падзея ў яго жыцці і гісторыі

культуры Беларусі: купецкі сын з Полацка пацвердзіў, што

здольнасці і прызванне больш вартыя, чым

арыстакратычнае паходжанне.

Вена

Служэнне Жыгімонту І Старому ў 1515 годзе

паспрыяла стварэнню пераклада Бібліі на беларускую

мову.

Для перакладу і выдання Бібліі, Ф.Скарыну было

патрэбна не толькі азнаёміцца з чэшскай

біблеістыкай, але дасканальна ведаць і саму чэшскую

мову. У Празе Францыск Скарына заказвае друкарскае

абсталяванне і прыступае да перакладу і

каментаванню кніг Бібліі.

Прага

Тут, у сталіцы тагачаснага Чэшскага каралеўства,

Скарына здзейсніў свой самы вялікі жыццёвы подзвіг – у

1517 – 1519 гг. надрукаваў на тагачаснай беларускай мове

першыя кнігі для самаадукацыі, навукі і культуры, а

таксама (з 1535 г.) жыў у апошні перыяд свайго жыцця,

працуючы вучоным садоўнікам у пражскім батанічным

садзе. На месцы гэтага сада ўстаноўлены валун з

мемарыяльнай дошкай, а дзе знаходзілася памяшканне з

першай Скарынавай друкарняй, у 1996 г. быў устаноўлены

помнік Ф. Скарыну. У гэтым горадзе (хутчэй за ўсё)

Ф. Скарына і памёр ( прыкладна ў канцы 1551 г.).

Вільня

Каля 1520 года Францыск Скарына заснаваў друкарню ў Вільні.

Памяшканне пад друкарню Скарыну адвёў у сваім уласным доме

галава магістрата Вільні, «найстаршы бурмістр» Якуб Бабіч.

Першае віленскае выданне — «Малая падарожная кніжка». Гэту

назву Скарына даў сукупнасці выданняў, выпушчаных ім у Вільні

каля 1522 года.

Усяго ў склад «Малой падарожнай кніжкі» ўваходзяць: «Псалтыр»,

«Часасловец», «Акафіст Гробу Гасподняму», «Канон

Жыватворнаму Гробу », «Акафіст архангелу Міхаілу», «Канон

архангелу Міхаілу», «Акафіст Іаану Прадцечы», «Канон Іаану

Прадцечы», «Акафіст Багародзіцы», «Канон Багародзіцы»,

«Акафіст святым Пятру і Паўлу», «Канон святым Пятру і Паўлу»,

«Акафіст святому Міколе», «Канон святому Міколе», «Акафіст

Крыжу Гасподняму», «Канон Крыжу Гасподняму», «Акафіст Іісусу»,

«Канон Іісусу», «Шасцідневец», «Канон пакаянны», “Канон у суботу

на ютрані”, «Саборнік», у які ўключаны «Святцы» і «Пасхалія», а

таксама агульнае пасляслоўе «Писаныи речи в сей Малой

подорожной книжце по ряду кратце положены суть».

Вітэнберг

Выказвалася меркаванне, што ў сярэдзіне

1520-х г. ён наведаў г. Вітэнберг і

сустракаўся там з М. Лютарам, аднак

яно слаба абгрунтавана. Больш верагодна,

што ён сустракаўся з вядомым медыкам і

прыродазнаўцам Парацэльсам і

дыскутаваў з ім, калі той прыязджаў у

Літву.

Кёнігсберг

У 1530 Скарына падаўся ў Каралевец (Кёнігсберг) да

прускага герцага Альбрэхта. Уражаны і захоплены

шырокай эрудыцыяй, рознабаковасцю інтарэсаў,

незвычайнымі ведамі і талентам беларускага

гуманіста, той прыняў яго да сябе на службу. Аднак

неадкладныя маёмасныя справы і іншыя невядомыя

нам прычыны прымусілі Скарыну, па сутнасці,

патаемна ўцячы назад у Вільню.

Масква

Мяркуецца, што ў канцы 1520 – пачатку 1530-х гадах

першадрукар наведваў Маскву, куды вазіў свае

выдадзеныя «руским» шрыфтам кнігі.

Ф.Скарына паспрабаваў зацікавіць сваімі выданнямі і

кнігадрукарствам маскоўскае грамадства. Але гэтая

спроба аказалася дачаснай. Беларускага асветніка ў

Расіі не зразумелі і не падтрымалі, а яго кнігі загадам

маскоўскага цара былі публічна спалены як

ерэтычныя.

Марыў калісьці славуты Скарына,

“Ціснучы” кнігі на мове бацькоў:

Простаму люду ў роднай краіне

Зробіць даступнай ѐн мудрасць вякоў…

Ніл Гілевіч. “Мара Скарыны”

Скарына! Кніг яго крылатых

Святло нам ззяе праз вякі.

Ён сеяў мудрасці зярняты,

Каб свет пазналі землякі.

Надзея Ярмак. “Скарынаўскае свята”

Мастацтва кнігі Францыска Скарыны

Гравюры Скарыны!

Ён выразаў іх

На спаконвечным

Дрэве гісторыі

Свайго народа,

Хоць мог бы падабраць

I больш падатлівы,

I больш удзячны

Матэрыял.

I выразаў ён іх

Не штыхелем-разцом,

А промнем сонца,

Промнем сваёй веры

I любові да народа.

Таму штрых кожны

Быў такі глыбокі,

Што ні агонь,

Ні забыцьцё,

Ні ворагі,

Ні час

Гравюраў гэтых

Знішчыць

Не змаглі.

Максім Танк. “Гравюры Францыска Скарыны”

Яшчэ ў дні старыя, у век наш

лучынны,

Аб горадзе Полацку слава ішла,-

Друкар там выдатны Георгій

Скарына,

Што зоры,рассыпаў па роднай краіне

Крыштальныя словы навукі-святла;

Нямала народаў з крыніц яго піла

І брала ад мудрасці вечны агонь,

У літарах першых знаходзячы сілу…

Ты слаўна, зямля, што вякам

нарадзіла

Такога выдатнага сына свайго!

П.Броўка

Скарынаўска Біблія ўяўляе сабой 23 кнігі Старога Запавету аб'ёмам 2400 старонак пад

агульнай назвай «Библия руска, выложена доктором Франциском Скориною из

славного града Полоцька, Богу ко чести и людем посполитным к доброму научению»:

«Песни царя Давыда еже словуть Псалтыр» (6 жніўня 1517)

«Книга светого Иова» (10 верасня 1517)

«Притчи Саломона царя Израилева, сына Давыдова» (6 кастрычніка 1517)

«Книга Исуса Сирахова, рекомая Панаретос, Еклесиастыкус или Церъковник»

(5 снежня 1517)

«Еклесиастес, или Соборник премудраго царя Соламона» (2 студзеня 1518)

«Книга премудрого царя Соломона, рекомая Песнь Песням» (9 студзеня 1518)

Свае пераклады біблейскіх тэкстаў Скарына рабіў на падставе дзвюх крыніц:

Вульгаты Ераніма і чэшскай Бібліі 1506 года(чэшск.) бел.. Менавіта з-за асаблівасцей

чэшскага перакладу, якія перайшлі і ў скарынаўскія кнігі, апошнія былі адрынуты

праваслаўнай і каталіцкай цэрквамі.

Як вынікае са Скарынаўскай прадмовы да першай кнігі Царстваў, ім былі

перакладзеныя ўсе кнігі Старога і Новага Запаветаў, «на руські язык выложенных».

Гэта пацвярджаецца знойдзенымі ў XIX стагоддзі Якавам Галавацкім у Львоўскім

Ануфрыеўскім манастыры рукапісамі, сярод якіх знаходзіліся дадаткова 30 кніг,

ідэнтыфікаваных паводле прадмоў як скарынаўскія.

Афармленне кніг

. Як запавет нашчадкам даносяцца да нас

з XVІстагоддзя пранікнѐныяі мудрыя

словы Ф.Скарыны:"Любіце кнігу,бо яна-

крыніца мудрасці,ведаў і навукі,лекі для

душы".

"Скарына кніжнай

мудрасці сабраў

багаты плён..."

Гравюры Францыска Скарыны: альбом /

Аўтар тэксту і складальнік Л.Ц. Баразна.

– Мінск: Беларусь, 1990.- 190с.

Выданне знаёміць чытача з каштоўнай

мастацкай спадчынай беларускага

першадрукара, асветніка і вучонага

Францыска Скарыны.

Каўка, А. Тут мой народ: Францішак Скарына і

беларуская літаратура ХVІ – пачатку ХХ

стст. / А. Каўка. — Мінск: Мастацкая

літаратура, 1989. —255с.

Кандыдат гістарычных навук А. Каўка на

падставе вывучэння тэкстаў скарынаўскіх

выданняў, а таксама малавядомых архіўных

крыніц напісаў кнігу пра асветніка-гуманіста і

першадрукара Францішка Скарыну, пра ўплыў

яго творчага прыкладу на нацыянальнаа

культурнае адраджэнне беларускага народа ў

ХІХ – пачатку ХХ стст. Выданне прысвечана

500-годдзю Ф. Скарыны. Дарэчы, аўтар

прысвяціў гэту кнігу памяці нашага земляка,

гісторыка Мікалая Мікалаевіча Улашчыка.

Лойка, А. А. Францыск Скарына, або Сонца

Маладзіковае: раман-эсэ / А. Лойка. —

Мінск : Мастацкая лiтаратура, 1990. — 382 с.

Герой кнігі – славуты першадрукар Ф.

Скарына. Аўтар апавядае пра жыццё і

дзейнасць Скарыны ў Празе, Вільні,

Полацку, Кракаве, пра яго любоў да свайго

народа, да роднага краю.

Немировский, Е. По следам Франциска

Скорины: документальная повесть / Е.

Немировский. — Мінск: Беларусь, 1990. —

271 с.

Известный исследователь книги и

истории книгопечатания рассказывает о

том, как ученые России и других стран

искали и находили книги Ф. Скорины,

документы о его жизни и деятельности,

сообщает интересные подробности о

самом первопечатнике и его книгах.

Рассолов, М. Франциск Скорина: исторический

роман / Михаил Рассолов.- М. : ТЕРРА —

Книжный клуб, 2007.- 416с.- (Живая проза

истории.).

Проследить жизнь великого белорусского

просветителя, первопечатника, светлого

человека Франциска Скорины от его детства

до смерти - такую непростую задачу поставил

перед собою писатель М.М.Рассолов, секретарь

правления Союза писателей России, лауреат

премии "За духовное возрождение Беларуси". В

историческом романе писатель попытался,

опираясь на достоверные источники и

художественный вымысел, воссоздать эпоху

начала XVI века, показать тернистый путь,

который прошел великий просветитель и

первопечатник.

Скарына і яго эпоха/ Рэд. В.А. Чамярыцкі.-

Мінск: Навука і тэхніка, 1990.- 482 c., [22]с. іл.

Праца з’яўляецца першай спробай

комплекснага вывучэння эпохі Скарыны на

аснове дасягненняў славяназнаўства. На

багатым фактычным матэрыяле асвятляюцца

складаны працэс фарміравання беларускай

народнасці, важнейшыя асаблівасці

беларускай мовы, літаратуры, мастацтва,

грамадска-палітычнай і філасофскай думкі

Беларусі на мяжы сярэдневякоўя і

Адраджэння.

Францыск Скарына і яго час : энцыклапедычны

даведнік / [рэдкалегія: І. П. Шамякін (галоўны

рэдактар) і інш.]; Беларуская Савецкая Энцыклапедыя.

- Мінск : Беларуская Савецкая Энцыклапедыя, 1988. -

607, [1] с.

"Францыск Скарына і яго час" — другая на Беларусі

персанальная энцыклапедыя (пасля Купалаўскай).

Асвятляе жыццё і творчасць усходнеславянскага і

беларускага першадрукара, вучонага, асветніка і

пісьменніка эпохі Адраджэння Францыска Скарыны.

Даведнік фактычна з’яўляецца падрахункам развіцця

скарыназнаўства ў краіне. У кнізе 728 артыкулаў.

Змешчаны артыкулы пра ўсе выданні Ф. Скарыны, у

якіх даецца аналіз структуры выдання і

паліграфічных асаблівасцей выканання, гісторыя

знаходкі і вывучэння, інфармацыя аб наяўнасці

выдання ў кнігазборах краіны і за мяжой; артыкулы

пра мастацкае аздабленне выданняў, іх графічную

арнаментыку, а таксама пра кожную з кніжных

гравюр.

ДЗЕЦЯМ ПРА СКАРЫНУ

Клышка, А. Францыск Скарына, альбо Як да

нас прыйшла кніга : нарыс / А. Клышка. —

Мінск : Мастацкая лiтаратура, 2009. — 115 с.

У кнізе расказваецца аб жыцці нашага

выдатнага земляка, першадрукара

ўсходняга славянства. Чытач даведаецца

таксама, на чым пісалі нашы продкі, як

стваралася кніга ў сярэднявеччы, як было

вынайдзена кнігадрукаванне. Для дзяцей

малодшага і сярэдняга школьнага ўзросту.

Слаўны сын Беларусі : кніга пра Скарыну:

зборнік: для сярэд. і стар.шк.узросту / Уклад

[і паслясл.] С.С.Панізніка; Прадм.А.І.Мальдзіса;

Маст.Р.У.Кондрад. – Мінск : Юнацтва, 1994. –

254 с. – (Школьная бібліятэка).

У кнігу ўвайшлі творы, прысвечаныя

беларускаму першадрукару, гуманісту і

асветніку Ф. Скарыне — літаратурна

біяграфічны нарыс А. Клышкі "Францыск

Скарына, альбо Як прыйшла да нас кніга",

аповесць А. Лойкі "Скарына на Градчанах",

вершы, эсэ, нарысы М. Багдановіча, М.

Гарэцкага, У. Караткевіча, Я. Купалы і іншых

пісьменнікаў.

Музей беларускага

кнігадрукавання

Музей беларускага кнігадрукавання

Помнікі

Францыску

Скарыну

Помнік Францыску Скарыну

ва ўніверсітэцкім дворыку

БДУ (Мінск).

Помнік Францыску Скарыну

каля Нацыянальнай

Бібліятэкі (Мінск).

Гарады, у якіх увекавечана памяць Ф. Скарыны

Рэспубліка Беларусь

Брэст. Вуліца імя Ф. Скарыны. Віцебск. Вуліца імя Ф. Скарыны.

Глыбокае. Вуліца імя Ф. Скарыны. Гомель. Гомельскі дзяржаўны

ўніверсітэт імя Ф. Скарыны (імя прысвоена Саветам Міністраў

БССР 29 лістапада 1988 г.), двухмятровы гіпсавы помнік у

першым корпусе ўніверсітэта (устаноўлены ў 2001 г.),

мемарыяльная дошка на фасадзе галоўнага корпуса

(устаноўлена ў 1998 г.). Жодзіна. Вуліца імя Ф. Скарыны. Ліда.

Устаноўлены помнік. Мінск. Праспект Францыска Скарыны (з 1991

па 2005 гг.; да гэтага праспект імя І.В. Сталіна, Ленінскі

праспект (да 1991 г.). Былы Старабарысаўскі тракт, побач з якім

знаходзіцца Нацыянальная бібліятэка, у 2005 г. атрымаў назву

“Праспект Францыска Скарыны”. Вуліца імя Ф. Скарыны (названа

ў 1990 г., калі святкавалася 500-годдзе Ф. Скарыны, да гэтага –

вул. Акадэмічная). Помнікі ў двары БДУ, каля Нацыянальнай

бібліятэкі і ў Купалаўскім скверы. Гімназія № 1 імя Ф. Скарыны.

Нясвіж. Вуліца імя Ф. Скарыны. Орша. Вуліца імя Ф. Скарыны.

Слуцк. Вуліца імя Ф. Скарыны. Талачын. Вуліца імя Ф. Скарыны.

Галерэя

Язэп Драздовіч “Тыпаграфія Ф.Скарыны ў Вільні”

А Марачкін “Пачатак. Скарына”

А.Глебаў

Францыск Скарына

1954 г.

Медалі, прысвечаныя Ф.Скарыну

"Я, Франциск Скорина... "(1969)

фільм

Мудрасць здолее ў цемры свяціць.

Загад продкаў у сэрцах не згіне!

Будзем думаць, вучыцца, тварыць

так, як ты,

ў сваёй мове,

Скарына.

Ларыса Геніюш